Zatrudnienie na czarno — jakie niesie zagrożenia?

Wykonywanie pracy bez umowy, zwanej potocznie pracą na czarno, niestety nadal jest spotykanym zjawiskiem. Mimo licznych wad związanych z taką formą zatrudnienia, wiele osób nadal decyduje się na podjęcie nielegalnej pracy. Ta nieuczciwa praktyka niesie ze sobą nie tylko konsekwencje, ale także zagrożenia. Brak jakiejkolwiek umowy może zaszkodzić nie tylko osobie zatrudniającej, ale także osobie decydującej się na podjęcie takiego zatrudnienia. Jednakże odpowiedzialność karno-skarbową ponosi wyłącznie pracodawca.

Czym jest praca na czarno i co grodzi przedsiębiorcy za zatrudnienie bez umowy? Te informacje znajdziesz w naszym najnowszym artykule!

Spis treści:

• Czym jest praca na czarno?
• Kogo dotyczy praca na czarno?
• Dlaczego ludzie decydują się na pracę na czarno?
• Skutki zatrudniania i pracy na czarno – konsekwencje u pracodawcy
• Skutki zatrudniania i pracy na czarno – konsekwencje dla pracownika

Czym jest praca na czarno?

Zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, praca na czarno oznacza nielegalne zatrudnienie pracownika przez pracodawcę.

Zgodnie z przepisami, praca na czarno obejmuje:

• pracę bez umowy (umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej);
• brak obowiązkowego ubezpieczenia społecznego dla pracownika (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe);
• podjęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo rozpoczęcie działalności gospodarczej przez bezrobotnego bez informowania o tym urzędu pracy;
• wykonywanie pracy przez cudzoziemca bez odpowiedniego zezwolenia (o ile nie został on zwolniony z jego posiadania na podstawie innych przepisów);

Praca na czarno to także sytuacja, w której pracownik nie został zgłoszony do ZUS przez pracodawcę, a mimo wszystko została zawarta między nimi umowa.

Warto jednak pamiętać, że na dłuższą metę praca na czarno nie jest dobrym pomysłem. Oznacza to przede wszystkim:

• ryzyko zwolnienia z dnia na dzień,
• ryzyko braku otrzymania wynagrodzenia za wykonane zadania,
• brak możliwości otrzymania zasiłku dla bezrobotnych po zakończeniu pracy w bieżącej firmie,
• brak możliwości skorzystania z urlopów,
• brak zapłaty za urlop wypoczynkowy,
• duże ryzyko poniesienia kary pieniężnej,
• problemy z otrzymaniem odszkodowania w przypadku wypadku, który zdarzył się w pracy,

Uwaga! Legalne zatrudnienie jest  podstawowym prawem pracownika i obowiązkiem pracodawcy.

Kogo dotyczy praca na czarno?

W warunkach kryzysu gospodarczego praca na czarno dotyczy wielu pracowników, w tym pracowników przybywających zza granicy. W przypadku koniunktury, zatrudnienie na czarno najczęściej występuje w miejscach o wysokim bezrobociu lub ryzyku utraty pracy. Co więcej dotyczy to zwłaszcza nisko opłacanych stanowisk. Jednym z głównych powodów podejmowania pracy nierejestrowanej jest obawa przed niepewnością ekonomiczną i narastającym ubóstwem społeczeństwa. Osoby o niskich i średnich kwalifikacjach są szczególnie narażone na tę sytuację, ponieważ często podejmują każdą dostępną pracę zarobkową, nawet jeśli nie jest ona formalnie uregulowana umową.

Dlaczego ludzie decydują się na pracę na czarno?

Praca na czarno to często tylko z pozoru korzystniejsze rozwiązanie. Wielu nieuczciwych pracodawców próbuje przyciągnąć pracowników możliwością wyższych zarobków. Takie praktyki są możliwe dzięki unikaniu płacenia podatków oraz składek. Jednak jak pokazują dane GUS, szara strefa ma się dobrze głównie z innych powodów.

Osoby, które decydują się na pracę na czarno, zazwyczaj wskazują dwie przyczyny, które determinują ich wybór. Takie podejście wynika z braku możliwości znalezienia legalnego zatrudnienia oraz trudnej sytuacji finansowej, w jakiej się znajdują. Dla niektórych osób, praca na czarno może stanowić sposób na pozostawienie niektórych świadczeń, które mogą zostać utracone przy podjęciu legalnego zatrudnienia. Nie zdają sobie sprawy z tego, że nielegalna praca może przynieść im więcej szkody.

Skutki zatrudniania i pracy na czarno - konsekwencje u pracodawcy

Jeżeli podczas kontroli przeprowadzonej przez inspektora pracy zostanie stwierdzony brak umowy o pracę na piśmie (czyli niepotwierdzenie pracownikowi takiej umowy w formie pisemnej najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy), osoba odpowiedzialna podlega nałożeniu mandatu karnego zgodnie z przepisami art. 281 pkt 2 w związku z art. 29 § 2 Kodeksu Pracy. Wysokość mandatu może wynosić od 1.000 do 2.000 zł. W przypadku recydywy, o której mowa w art. 96 § 1b Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, mandat karny może sięgnąć wyjątkowo nawet 5000 zł. Inspektor ma też prawo, zamiast stosowania postępowania mandatowego, skierować wniosek o ukaranie do sądu, który orzeka grzywnę do 30.000 zł.

Warto zauważyć, że brak zgłoszenia osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego nie jest uważany za wykroczenie, które podlega sankcjom ze strony organów Państwowej Inspekcji Pracy. W przypadku stwierdzenia takiej sytuacji, inspektor pracy powiadamia odpowiedni urząd, czyli Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który następnie podejmuje odpowiednie działania w ramach stosownej procedury. W szczególności warto wspomnieć, że na mocy art. 98 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), „kto, jako płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika, nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane bądź nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie – podlega karze grzywny do 5.000 zł.”.

Brak zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego może być potraktowane przez inspektora pracy jako wykroczenie zgodnie z art. 122 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Oznacza to, że niedokonanie wymaganego zgłoszenia, które ma wpływ na wymiar składek na Fundusz Pracy, może być uznane za niezgłoszenie wymaganych danych i podlegać sankcjom. Inspektor składa wówczas wniosek o ukaranie do sądu, a osobie odpowiedzialnej grozi kara grzywny od 3.000 do 5.000 zł.

Nie uwzględniając powyższych konsekwencji związanych z wykroczeniami, inspektor pracy kieruje zawiadomienie do kontrolowanego podmiotu, który nakazuje mu usunięcie nieprawidłowości lub przestrzeganie odpowiednich przepisów.

Skutki zatrudniania i pracy na czarno - konsekwencje dla pracownika

Zgodnie z art. 119 ust. 2 w związku z art. 74 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz.U. z 2008 r., Nr 69, poz. 415 ze zm. „Jeżeli w chwili podjęcia pracy osoba taka była zarejestrowana jako bezrobotna i o podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w tym również bez zawarcia umowy o pracę na piśmie lub bez zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego, nie powiadomiła w terminie 7 dni właściwego powiatowego urzędu pracy, podlega ona karze grzywny od 500 zł do 5.000 zł.”. Grzywnę wymierza sąd na podstawie wniosku o ukaranie złożonego przez inspektora pracy.

Dodatkowo, w przypadku ujawnienia osób pracujących na czarno w kontrolowanym zakładzie, inspektor pracy informuje odpowiedni urząd kontroli skarbowej. Taka sytuacja może bowiem wskazywać na podejrzenie naruszenia przepisów prawa podatkowego, zwłaszcza dotyczących nieodprowadzania podatku dochodowego.

Nie ma natomiast konsekwencji karnych dla osoby zatrudnionej na czarno.

Daniel Pałyga

Trener

Były Inspektor Pracy w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Opolu. Wieloletni trener, wykładowca na uczelni wyższej, który przeprowadził ponad 2000 godzin szkoleń. Specjalista z zakresu prawa pracy, legalności zatrudnienia oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Od 1997 związany z szeroko pojętym zarządzaniem ludźmi. Posiada doświadczenie z zakresu stosowania i interpretacji dokonywanych przez organy państwowe oraz najlepszych praktyk stosowanych przez podmioty prywatne.

Dowiedz się więcej