Jakie są systemy czasu pracy?

Każdy pracodawca ma pełne prawo do wyboru systemu czasu pracy obowiązującego w firmie. Co ważne, w jednej firmie może funkcjonować nawet kilka różnych systemów czasy pracy. Taka różnorodność ma na celu dopasowanie systemu czasu pracy do konkretnych stanowisk i grup pracowników, by jak najefektywniej wykorzystać czas pracy. Z naszego najnowszego artykułu dowiedzą się Państwo najważniejszych kwestii na temat systemów czasu pracy.

1. Systemy czasu pracy – rodzaje
2. Podstawowy system czasu pracy
3. Równoważny system czasu pracy
4. Przerywany system czasu pracy
5. Zadaniowy system czasu pracy
6. System pracy w ruchu ciągłym
7. System skróconego tygodnia czasu pracy
8. Weekendowo-świąteczny system czasu pracy

Systemy czasu pracy – rodzaje

W Kodeksie Pracy wyodrębnionych jest kilka systemów czasu pracy i każdy z nich przewiduje inny czas pracy oraz należną długość odpoczynków. Nieprzestrzeganie zasad Kodeksu Pracy jest naruszeniem praw pracownika. Większość systemów czasu pracy powinna być uwzględniona w regulaminie pracy, układzie zbiorowym pracy lub w obwieszczeniu (z wyjątkiem pracy weekendowej oraz systemu skróconego). Rodzaje systemów czasu pracy:

• podstawowy
• równoważny
• przerywany
• zadaniowy
• praca w ruchu ciągłym
• skrócony tydzień pracy
• praca weekendowo-świąteczna

Podstawowy system czasu pracy

Podstawowy system czasu pracy jest najczęściej stosowanym rozwiązaniem, a jego zasady są znane większości pracowników. Zgodnie z jego ustaleniami w przeciętnym tygodniu, który ma pięć dni, czas wykonywania obowiązków zawodowych przez pracownika może wynosić maksymalnie 8 godzin w ciągu doby i średnio 40 godzin w tygodniu.

Warto również podkreślić, że system podstawowego czasu pracy dopuszcza nadgodziny, jednakże można ich wypracować maksymalnie 8 tygodniowo. W związku z tym praca w skali tygodnia nie powinna wynosić więcej nić 48 godzin. Co ważne, w przypadku podstawowego systemu czasu pracy, okres rozliczeniowy nie może trwać dłużej nić 4 miesiące. Należy również pamiętać o tym, że święta wypadające w sobotę obniżają wymiar czasu pracy (jedno święto w sobotę daje prawo do „odebrania" 8 godzin). W przypadku zastosowania tego systemu, pracodawca zobowiązany jest zapewnić pracownikowi 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku oraz minimum 15 minut przerwy w trakcie godzin pracy pracownikowi.

Równoważny system czasu pracy

Równoważny system czasu pracy podobnie jak podstawowy system czasu pracy jest dość popularnym rozwiązaniem. Można go wprowadzić wtedy, gdy uzasadnia to rodzaj lub organizacja wykonywania obowiązków zawodowych. W ten sposób może więc pracować, np. pracownik produkcji. W przypadku równoważnego systemu czasu pracy możliwe jest wydłużenie czasu pracy do maksymalnie 12 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Warunkiem jest zrekompensowanie długiej pracy, poprzez skrócenie wymiaru czasu pracy w innych dniach lub zaplanowanie pracownikowi dodatkowych dni wolnych.

Uwaga! W szczególnych przypadkach może wynosić 3 miesiące, a przy obowiązkach uwarunkowanych porami roku lub warunkami atmosferycznymi – 4 miesiące. System równoważnego czasu pracy zakłada, że przedłużony wymiar wykonywania obowiązków danej doby musi zostać zrównoważony poprzez dni wolne lub skrócenie pracy w niektórych dniach. Musimy również pamiętać o tym, że muszą zostać zachowane odpowiednie okresy odpoczynku. Mimo wydłużenia dobowej normy czasu pracy, w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, pracownik może pracować maksymalnie 40 godzin. Prawo dopuszcza sytuacje, w której tygodniowy wymiar czasu pracy przekroczy 40 godzin, pod warunkiem że w innych tygodniach praca będzie świadczona w mniejszym wymiarze. Tak, aby podczas bilansu okresu rozliczeniowego (np. podsumowując miesiąc) tygodniowa norma nie przekraczała 40 godzin.

Uwaga! Równoważny system czasu pracy pozwala na wydłużenie czasu wykonywania obowiązków do 16 godzin na dobę (dotyczy to dozoru urządzeń), a nawet 24 godzin w przypadku pracowników służb ratowniczych oraz straży pożarnej, a także przy pracy związanej z pilnowaniem mienia lub ochronie ludzi.

Przerywany system czasu pracy

Przerywany system czasu pracy może być wprowadzony jedynie w układzie zbiorowym czasu pracy lub też u pracodawcy, który prowadzi działalność w zakresie rolnictwa i hodowli. Przerywany czas pracy oznacza, że w ciągu jednej doby pracownik może przepracować nie więcej niż 8 godzin, przysługuje mu również jedna przerwa, która nie może trwać więcej niż 5 godzin. Przerwa nie wlicza się do czasu pracy, jednak przysługuje za nią zapłata w wysokości połowy wynagrodzenia. W tym przypadku odstępuje się od reguły mówiącej, że pracownik nie może rozpocząć pracy dwa razy w ciągu tej samej doby.

Zadaniowy system czasu pracy

Zadaniowy system czasu pracy bywa też określany jako „nienormowany czas pracy” i jest wdrażany w zakładach, w których jest to uzasadnione specyfiką wykonywanych obowiązków. Istotą systemu zadaniowego jest to, że pracodawca ustala z pracownikiem czas, który jest potrzebny do wypełnienia zleconych obowiązków. Uwzględnia się przy tym wymiar pracy, który wynika z ogólnych norm. Tym samym obowiązki powinny być tak dobrane, aby ich wykonanie było osiągalne w czasie 8 godzin dziennie i 40 tygodniowo w przeciętnie pięciotygodniowym tygodniu.

Warto także wiedzieć, że w przypadku zadaniowego systemu czasu pracy na pracodawcy nie ciąży obowiązek prowadzenia ewidencji czasu pracy.

System pracy w ruchu ciągłym

To rozwiązanie zostało opracowane z myślą o zakładach, które muszą funkcjonować bez przerwy, m.in. ze względu na technologię produkcji lub to, że zaspakajają one najważniejsze potrzeby ludności. Praca ta może być wykonywana przez 24 godziny na dobę i 7 dni w tygodniu. W systemie pracy w ruchu ciągłym możliwe jest przedłużenie czasu pracy do 43 godzin w tygodniu, przy okresie rozliczeniowym trwającym maksimum 4 tygodnie. Pracownicy zakładów działających na podstawie tego systemu często pracują na 3 zmiany.

System skróconego tygodnia czasu pracy

Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może zezwolić na tzw. system skróconego tygodnia pracy. Oznacza to, że osoba zatrudniona może wykonywać swoje obowiązki w mniej niż 5 dni w tygodniu, jednocześnie przedłużając dobowy wymiar czasu pracy, ale nie o więcej niż do 12 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.

Weekendowo-świąteczny system czasu pracy

W takim systemie pracy pracownik wykonuje powierzone mu zadania jedynie w piątki, soboty, niedziele i święta. Z uwagi na fakt, iż ustawodawca chroni zatrudnionego, ten system pracy może być wprowadzony jedynie na pisemny wniosek pracownika. W praktyce najczęściej dotyczy to sytuacji, w których praca świadczona jest w niepełnym wymiarze czasu pracy. Dodatkowo w tym systemie pracy okres rozliczeniowy nie może przekroczyć 1 miesiąca, zaś czas pracy może zostać przedłużony maksymalnie do 12 godzin na dobę.

Przeczytaj również: Pozafinansowe motywowanie pracowników.

Kalina Kaczmarek

Trener

Ekspert prawa pracy z 20 letnim doświadczeniem; prowadzi działalność konsultingowo - szkoleniową w zakresie "twardego HR". W latach 2001-2018 była pracownikiem Państwowej Inspekcji Pracy - Okręgowego Inspektoratu Pracy w Gdańsku, na stanowiskach inspektora pracy a następnie starszego inspektora pracy. Doświadczony trener współpracujący z firmami szkoleniowymi, specjalizuje się w problematyce prawnej ochronie pracy, doradca i stały współpracownik wielu przedsiębiorstw i instytucji.

Dowiedz się więcej