Zatrudnianie nauczycieli w pigułce. Wymagane kwalifikacje do nawiązania stosunku pracy. Co mówi Karta Nauczyciela?

W poniższym artykule przyjrzymy się zatrudnieniu nauczyciela. Jest to moment, kiedy wielu pracodawców popełnia błędy skutkujące niepotrzebnym stresem i ewentualnym konfliktem z pracownikiem. Skupię się na nauczycielach zatrudnianych w szkole samorządowej, do których w pełnym zakresie stosuje się przepisy Karty Nauczyciela. 

Spis treści:

• Na jakiej podstawie zatrudnia się nauczycieli?
• Zatrudnianie nauczycieli - wymagane kwalifikacje
• Jakie obowiązki ma dyrektor w razie zatrudnienia nauczyciela krok po kroku?
• Czym różni się rozwiązanie od wygaśnięcia stosunku pracy?
• Po jakim czasie od rozwiązania umowy o pracę nauczyciel musi nawiązać nowy stosunek pracy, aby kontynuować staż?
• O czym mówi artykuł 88 Karty Nauczyciela?
• Ile wynosi staż nauczyciela początkującego?
• Czy można zatrudnić nauczyciela bez kwalifikacji do dwóch przedmiotów?
• Na jaki okres można zatrudnić nauczyciela początkującego? Jaką umowę zawiera się z nauczycielem początkującym?
• Ile zarabia nauczyciel początkujący w 2025 r.?
• Czy nauczyciela początkującego można zwolnić po roku pracy?
• Czy przed zatrudnieniem nauczyciela dyrektor zawsze musi weryfikować jego dane w rejestrze orzeczeń dyscyplinarnych?
• Czy w aktach osobowych pracownika można przechowywać informację o rodzaju i numerze dokumentu potwierdzającego tożsamość, np. dowodu osobistego?
• Czy są jakieś obowiązujące wzory kwestionariusza osobowego?

Na jakiej podstawie zatrudnia się nauczycieli?

Nauczyciele szkół samorządowych zatrudniani są na podstawie art. 10. ust. 1. Karty Nauczyciela. Stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się w szkole, a w przypadku powołania zespołu szkół jako odrębnej jednostki organizacyjnej - w zespole szkół na podstawie umowy o pracę lub mianowania.

Przypadki, kiedy należy zatrudnić nauczyciela na podstawie mianowania, a kiedy na podstawie umowy o pracę, także uregulowane są w Karcie Nauczyciela. Ze względu na ilość różnych stanów faktycznych pozwalających na zatrudnienie nauczyciela na podstawie umowy o pracę na czas określony zalecane jest wskazanie podstawy prawnej  zawarcia umowy o pracę w treści samej umowy.

Pozwoli to pewność i przejrzystość w relacji z pracownikiem, a także uniknięcie niepotrzebnych sporów dotyczących podstawy zatrudnienia. Pamiętajmy, że od 26.04.2023 r. na podstawie art. 293. § 1. k.p. pracownik zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy może raz w roku kalendarzowym występować do pracodawcy z wnioskiem o zmianę rodzaju umowy o pracę na umowę o pracę na czas nieokreślony lub o bardziej przewidywalne i bezpieczne warunki pracy, w tym polegające na zmianie rodzaju pracy lub zatrudnieniu w pełnym wymiarze czasu pracy.

Co więcej, pracodawca powinien, w miarę możliwości, uwzględnić wniosek pracownika, a w każdym przypadku udzielić pracownikowi odpowiedzi na wniosek. W razie nieuwzględnienia wniosku pracodawca informuje pracownika także o przyczynie odmowy.

Chcesz dowiedzieć się więcej?

Kliknij grafikę poniżej i poznaj program szkolenia: Nawiązanie i rozwiązanie umowy o pracę w placówkach oświatowych w 2025 roku

Zatrudnianie nauczycieli - wymagane kwalifikacje

Bardzo ważnym aspektem przy zatrudnianiu nauczycieli jest także spełnianie przez nich wymagań kwalifikacyjnych. Wymagania kwalifikacyjne ujęte są w art. 10 ust. 5 Karty Nauczyciela. Art. 10 ust. 8 Karty Nauczyciela wprost i kategorycznie wprowadza wymów weryfikowania tych kwalifikacji przed nawiązaniem stosunku pracy.

Nie można nawiązać stosunku pracy z nauczycielem, który nie spełnia warunków, o których mowa w art. 10 ust. 5 pkt 2-5 Karty Nauczyciela. Wyjątkiem jest art. 10 ust. 9 Karty Nauczyciela, który pozwala zatrudnić nauczyciela bez kwalifikacji  - ale tylko w przypadku konieczności zastępstwa nieobecnego nauczyciela lub zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania, jeżeli nie ma możliwości zatrudnienia osoby posiadającej wymagane kwalifikacje, a dodatkowo dyrektor musi uzyskać zgodę organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

Dodatkowo zatrudniając nauczyciela na podstawie mianowania musi być spełniony także warunek z art. 10 ust. 5 pkt 1 i 2 Karty Nauczyciela. Należy także pamiętać o obowiązkach wynikających z art. 21 ustawy z dnia 13.5.2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (Dz.U. z 2024, poz. 1802).

Przed nawiązaniem z osobą stosunku pracy lub przed dopuszczeniem osoby do innej działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi na pracodawcy lub innym organizatorze takiej działalności oraz na osobie, z którą ma być nawiązany stosunek pracy lub która ma być dopuszczona do takiej działalności, ciążą obowiązki określone w ust. 2–8.

Poniżej odpowiem na często zadawane pytania dotyczące zatrudniania nauczycieli tj.: jakie są podstawy prawne rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem? Na jakich zasadach zatrudnia się nauczycieli w szkole?

Kiedy nauczyciel pozostaje w stosunku pracy?

O nawiązaniu stosunku pracy z nauczycielem mówimy wtedy, gdy jest zatrudniony w szkole lub zespole szkół na podstawie umowy o pracę lub mianowania.

Czy umowa o pracę na czas nieokreślony i mianowanie to to samo?

Nie, umowa o pracę na czas nieokreślony stanowi odrębną podstawę prawną nawiązania stosunku pracy od mianowania.

Czy zatrudnienie na podstawie mianowania (akt mianowania) i nauczyciel mianowany  oznacza to samo?

Nie. Pojęcie akt mianowania oznacza jedną z podstaw nawiązania stosunku pracy, a nauczyciel mianowany oznacza jeden ze stopni awansu zarodowego.

Jaki akt prawny reguluje zatrudnienie nauczyciela?

Zatrudnienie nauczycieli reguluje art. 6 ustawy Prawo oświatowe. Przepis ten stanowi, że prawa i obowiązki nauczycieli przedszkoli, szkół i placówek określa ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, z zastrzeżeniem art. 16.

Tak więc na podstawie art. 10. ust. 1 Karty Nauczyciela stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się w szkole lub w zespole szkół na podstawie umowy o pracę lub mianowania. Art. 16 ustawy Prawo oświatowe stanowi zaś, że nauczyciela, który nie realizuje w tej szkole lub placówce tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć, o wymaganych kwalifikacjach,  zatrudnionego w celu realizacji zajęć w ramach programów finansowanych ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej - zatrudnia się na zasadach określonych w k.p.

Jakie obowiązki ma dyrektor w razie zatrudnienia nauczyciela krok po kroku?

Najkrócej obowiązki dyrektora można ująć w następujący sposób:

- skierowanie osoby ubiegającej się o zatrudnienie na wstępne badania lekarskie,

- zebranie danych osobowych niezbędnych do zatrudnienia nauczyciela (kwestionariusz osobowy, inne oświadczenia, weryfikacja osoby w rejestrach, kopie dokumentów do akt osobowych),

- założenie akt osobowych pracownika (w razie decyzji o zatrudnieniu),

- sporządzenie na piśmie i wręczenie nauczycielowi umowy o pracę (aktu mianowania) przed dopuszczeniem do pracy,

- poddanie nauczyciela przed dopuszczeniem do pracy szkoleniu wstępnemu bhp,

- zapoznanie nauczyciela z zakresem obowiązków, z treścią regulaminu pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, z zakresem informacji objętych tajemnicą określoną w odrębnych przepisach dla danego rodzaju pracy, zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji,

- zapoznanie nauczyciela z innymi wewnątrzzakładowymi regulacjami,

- poinformowania nauczyciela przed dopuszczeniem do pracy o celu, zakresie oraz sposobie zastosowania monitoringu, o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, o wprowadzeniu kontroli trzeźwości pracowników lub kontroli na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu, grupie lub grupach pracowników objętych taką kontrolą i sposobie jej przeprowadzania,

- poinformowanie nauczyciela o warunkach zatrudnienia w ciągu 7 dni od dopuszczenia do pracy.

Czym różni się rozwiązanie od wygaśnięcia stosunku pracy?

Rozwiązanie i wygaśnięcie stosunku pracy to dwa różne tryby ustania stosunku pracy. Przykładowo tryby rozwiązania stosunku pracy na podstawie mianowania reguluje np. art. 20, art.23, art.70 ust. 2 Karty Nauczyciela, a także art. 55 k.p, tryby wygaśnięcia stosunku pracy na podstawie mianowania reguluje np. art. 16, art. 20 ust. 5c i ust. 7, art. 26 Karty Nauczyciela oraz art. 631. § 1. k.p.

Po jakim czasie od rozwiązania umowy o pracę nauczyciel musi nawiązać nowy stosunek pracy, aby kontynuować staż?

Nauczycielom, którzy w okresie trwania stażu zmienili miejsce zatrudnienia, do stażu zalicza się okres dotychczas odbytego stażu, jeżeli podjęli zatrudnienie w szkole nie później niż w okresie 3 miesięcy po ustaniu poprzedniego stosunku pracy i za okres dotychczas odbytego stażu otrzymali pozytywną ocenę dorobku zawodowego.

Przepis dotyczy jednak tylko nauczycieli, którzy realizują staż na stopień nauczyciela mianowanego i uzyskali stopień nauczyciela kontraktowego do dnia 31.08.2022 r. albo są nauczycielami mianowanymi, który rozpoczęli staż na stopień nauczyciela dyplomowanego przed dniem 1.09.2022 r. – czyli jeśli ubiegają się o stopień awansu zawodowego wg starej ścieżki awansu zawodowego.

O czym mówi artykuł 88 Karty Nauczyciela?

Przepis ten reguluje tzw. emeryturę bez względu na wiek nauczycieli. Nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz okręgowych ośrodków wychowawczych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. Emerytura z art. 88 Karty Nauczyciela funkcjonowała do dnia 31.12.2008 r.

Nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli: 

1) spełnili warunki do uzyskania emerytury, określone w ust. 1, w ciągu dziesięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, 1429 i 1672), z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy, oraz

2) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.

Ile wynosi staż nauczyciela początkującego?

Staż nauczyciela początkującego trwa 3 lata i 9 miesięcy. Staż nauczyciela, który posiada stopień naukowy lub prowadził zajęcia w szkole za granicą może być skrócony do 2 lat i 9 miesięcy. Podobnie nauczycielowi który:

1) przed nawiązaniem stosunku pracy w szkole był nauczycielem akademickim i legitymował się co najmniej 3-letnim okresem pracy w uczelni lub

2) w dniu nawiązania po raz pierwszy stosunku pracy w szkole posiadał co najmniej 5-letni okres pracy i znaczący dorobek zawodowy

- dyrektor szkoły może wyrazić zgodę na odbywanie przygotowania do zawodu nauczyciela w wymiarze 2 lat i 9 miesięcy.

Chcesz dowiedzieć się więcej?

Kliknij grafikę poniżej i poznaj program szkolenia: Prawo pracy i prowadzenie dokumentacji w oświacie z uwzględnieniem projektu zmian w 2025r.

Czy można zatrudnić nauczyciela bez kwalifikacji do dwóch przedmiotów?

Tak, jest to możliwe na podstawie art. 10 ust. 9 Karty Nauczyciela. Jeżeli istnieją potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela i nie ma możliwości zatrudnienia osoby posiadającej wymagane kwalifikacje, to za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny można zatrudnić nauczyciela, który nie posiada wymaganych kwalifikacji.

Na jaki okres można zatrudnić nauczyciela początkującego? Jaką umowę zawiera się z nauczycielem początkującym?

Stosunek pracy z osobą rozpoczynającą pracę w szkole nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony na 2 lata szkolne, jeżeli osoba ta posiada wymagane kwalifikacje. Obecnie procedowane są zmiany Karty Nauczyciela także w zakresie okresu zatrudnienia nauczyciela początkującego (planowane jest skrócenie czasu trwania umowy do 1 roku).

Ile zarabia nauczyciel początkujący w 2025 r.?

Minimalne stawki zaszeregowania nauczycieli określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31.01.2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy.

Od dnia 1.01.2025 r. minimalne wynagrodzenie zasadnicze nauczyciela początkującego wynosi:

- 5.153 zł  jeśli posiada tytuł zawodowy magistra z przygotowaniem pedagogicznym,

- 5.027 zł jeśli posiada tytuł zawodowy magistra bez przygotowania pedagogicznego, tytuł zawodowy licencjata (inżyniera) z przygotowaniem pedagogicznym, tytuł zawodowy licencjata (inżyniera) bez przygotowania pedagogicznego, dyplom ukończenia kolegium nauczycielskiego lub nauczycielskiego kolegium języków obcych, pozostałe wykształcenie.

Czy nauczyciela początkującego można zwolnić po roku pracy?

Tak, rozwiązanie umowy o pracę jest możliwe w następujących  przypadkach:

- nauczyciel początkujący zatrudniony był na podstawie art. 10 ust. 7 Karty Nauczyciela na 1 rok - taka umowa rozwiązuje się z upływem czas, na jaki została zawarta (nie ma znaczenia wola stron, rozwiązanie umowy następuje z mocy prawa),

- rozwiązanie umowy o pracę zawartej na 2 lata szkolne może nastąpić po roku pracy za porozumieniem stron (z inicjatywy pracodawcy lub pracownika),

- umowa o pracę może zostać wypowiedziana przez każdą ze stron, w każdym czasie; jeżeli  jednak umowę o pracę wypowiada pracodawca, musi wskazać przyczynę wypowiedzenia,

- umowa o pracę może ulec rozwiązaniu po roku pracy na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela (dotyczy tylko nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze),

- umowa o pracę może ulec rozwiązaniu po roku pracy na podstawie art. 10 ust. 3 Karty Nauczyciela – kiedy osoba rozpoczynająca pracę w szkole, nieposiadająca przygotowania pedagogicznego, w trakcie pierwszego roku pracy nie uzyska przygotowania pedagogicznego, wówczas dyrektor szkoły rozwiązuje z takim nauczycielem umowę o pracę z końcem tego roku szkolnego bez wypowiedzenia. Dyrektor szkoły może nie rozwiązać umowy o pracę z nauczycielem, jeżeli nauczyciel nie uzyskał przygotowania pedagogicznego z przyczyn od niego niezależnych i zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie drugiego roku pracy w szkole,

- umowa o pracę może ulec rozwiązaniu przez pracodawcę także po roku pracy na podstawie art. 52 k.p. lub art. 53 k.p. Są to przypadki, gdy nauczyciel dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, popełnił w czasie trwania umowy o pracę przestępstwo, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem albo doszło do zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. Należy pamiętać, że w razie prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe stosunek pracy z nauczycielem wygasa z mocy prawa. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia także z przyczyn niezawinionych przez pracownika, jeżeli niezdolność do pracy wskutek choroby albo okres usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn trwa zbyt długo (okresy, które chronią pracownika przed rozwiązaniem umowy o pracę określa art. 53 k.p.).

Czy przed zatrudnieniem nauczyciela dyrektor zawsze musi weryfikować jego dane w rejestrze orzeczeń dyscyplinarnych?

Nie. Dyrektor jest obowiązany zasięgnąć informacji z rejestru orzeczeń dyscyplinarnych (ROD)  tylko w sytuacji, gdy nauczyciel lub osoba ubiegająca się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela nie posiada numeru PESEL albo gdy ustali za pomocą narzędzia informatycznego - wyszukiwarka PESEL-CROD dostępna dla dyrektorów szkół w strefie dla zalogowanych SIO - że numer PESEL nauczyciela lub osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela znajduje się w rejestrze. Tylko w takich sytuacjach dyrektor składa wniosek do MEN o informację z rejestru orzeczeń dyscyplinarnych (ROD).

Trzeba jednak pamiętać, że dyrektor ma obowiązek weryfikować (w wyszukiwarce PESEL-CROD lub w  rejestrze orzeczeń dyscyplinarnych, czy nauczyciel nie był prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną, o której mowa w art. 76 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela, w okresie 3 lat przed nawiązaniem stosunku pracy, albo karą dyscyplinarną, o której mowa w art. 76 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela zawsze przed nawiązaniem każdego stosunku pracy z nauczycielem.  Zgodnie z art. 10 ust. 8 Karty Nauczyciela nie można nawiązać stosunku pracy z nauczycielem, który nie spełnia warunków, o których mowa w art. 10 ust. 5 pkt 2-5 Karty Nauczyciela (z zastrzeżeniem ust. 9). Przepis ten nie znosi obowiązku weryfikacji w razie wcześniejszego zatrudniania nauczyciela.

Chcesz dowiedzieć się więcej?

Kliknij grafikę poniżej i poznaj program szkolenia: Prawo pracy i prowadzenie dokumentacji w oświacie z uwzględnieniem projektu zmian w 2025r.

Czy w aktach osobowych pracownika można przechowywać informację o rodzaju i numerze dokumentu potwierdzającego tożsamość, np. dowodu osobistego?

Co do zasady pracodawca nie przetwarza danych osobowych dotyczących rodzaju i numeru dokumentu potwierdzającego tożsamość, w szczególności kopii dowodu osobistego. Są jednak przepisy, które dają podstawę do przetwarzania takich danych, przykładowo w kwestionariuszu pracownika wpisuje się numer PESEL, a w przypadku jego braku - rodzaj i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość. Natomiast zapis w kwestionariuszu: "Oświadczam, że dane zawarte w pkt 1-3 są zgodne z dowodem osobistym seria ... nr ... wydanym przez ...” jest niedopuszczalny.

Czy są jakieś obowiązujące wzory kwestionariusza osobowego?

Nie. Informacje, jakich  danych osobowych pracodawca może żądać od osoby ubiegającej się o zatrudnienie i od pracownika zawarte są w art.  221. § 1 - § 4 k.p. Na stronie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej umieszczone są pomocnicze wzory dokumentów związanych z ubieganiem się o zatrudnienie, nawiązaniem, zmianą oraz ustaniem stosunku pracy, w tym pomocnicze wzory kwestionariusza osoby ubiegającej się o zatrudnienie oraz kwestionariusza pracownika:  https://www.gov.pl/web/rodzina/bip-pomocnicze-wzory-dokumentow-zwiazanych-z-ubieganiem-sie-o-zatrudnienie-nawiazaniem-zmiana-oraz-ustaniem-stosunku-pracy

Pracodawcy mogą korzystać z tych wzorów, a także mogą je modyfikować i dostosować do potrzeb wynikających z pragmatyki służbowej nauczycieli. 

Wykaz skrótów użytych w artykule:

• k.p. - ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy  (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465 z późniejszymi zmianami)
• Karta Nauczyciela - ustawa z dnia 26.01.1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2024 r., poz. 986 z późniejszymi zmianami)