Praca w niedziele i święta i jej rekompensowanie

Wszyscy pracownicy podlegają zasadzie pięciodniowego tygodnia pracy, niezależnie od systemu czasu pracy, w jakim są zatrudnieni. Konsekwencją tego są średnio 2 dni wolne od pracy w tygodniu i dniem tym jest zazwyczaj niedziela. Warto także mieć na uwadze, że dni wolne od pracy obejmują także święta wymienione w odpowiednich przepisach prawnych.

Praca w niedzielę oraz w dni świąteczne jest dopuszczalna jedynie w wybranych sytuacjach. Kwestie związane z pracą w te dni reguluje Kodeks Pracy, który określa zasady dotyczące dodatków oraz możliwości rekompensaty za pomoca dni wolnych. Co to za przypadki i jakie dodatki za pracę w niedzielę i święta przysługują? Sprawdź w poniższym artykule!

Spis treści:

• Praca w niedzielę i święta a Kodeks Pracy
• Dni wolne od pracy
• Ile wolnego za pracę w niedzielę i święta?
• Wynagrodzenie za pracę w sobotę i niedzielę – ile wynosi?
• Czy można odmówić pracy w niedzielę?
• Niedozwolona praca w niedzielę lub święto – kara dla pracodawcy
• Praca w niedzielę niehandlową. Czy to możliwe?

Praca w niedzielę i święta a Kodeks Pracy

Zgodnie z art. 151¹⁰  Kodeksu Pracy o dopuszczalności pracy w niedziele i święta, praca w niedziele jest dopuszczalna tylko w kilku ściśle określonych przypadkach:

• jeżeli istnieje potrzeba przeprowadzenia akcji ratunkowej w celu ochrony życia lub zdrowia, ochrony mienia, środowiska lub naprawy awarii;
• w ruchu ciągłym;
• podczas pracy zmianowej;
• podczas niezbędnych remontów;
• w transporcie i  komunikacji;
• w zakładowych strażach pożarnych
• w zakładowych służbach ratowniczych;
• podczas nadzoru nad mieniem lub zabezpieczaniu bezpieczeństwa osób;
• w rolnictwie;
• w hodowli;
• podczas wykonywania niezbędnych prac mających na celu zaspokojenie potrzeb społecznych oraz codziennych wymagań ludności, zwłaszcza w: zakładach świadczących usługi dla ogółu społeczeństwa; branży gastronomicznej; obiektach hotelowych; jednostkach zajmujących się gospodarką komunalną; instytucjach opieki zdrowotnej i innych placówkach medycznych, zapewniających opiekę całodobową lub pełny wymiar godzinowy pacjentom o specjalnych potrzebach zdrowotnych; placówkach pomocy społecznej oraz instytucjach wspierających rodziny i opiekę zastępczą, oferujących opiekę całodobową; instytucjach kulturalnych, oświatowych, turystycznych i rekreacyjnych;
• w przypadku pracowników, którzy świadczą pracę wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta;
• podczas wykonywania prac obejmujących świadczenie usług przy użyciu środków komunikacji elektronicznej, zgodnie z definicją usług elektronicznych, lub wykorzystujących urządzenia telekomunikacyjne zgodnie z przepisami prawa telekomunikacyjnego, dostępnych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - pod warunkiem, że obowiązujące przepisy dla odbiorcy tych usług, jak przewiduje artykuł 1519 § 1, uznają te dni za dni robocze;

Dni wolne od pracy

Dniami wolnymi od pracy są niedziele oraz wybrane święta. Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. wskazuje święta, które są w Polsce dniami wolnymi od pracy. Są nimi:

• 1 stycznia – Nowy Rok;
• 6 stycznia – Święto Trzech Króli;
• pierwszy dzień Wielkiej Nocy;
• drugi dzień Wielkiej Nocy;
• 1 maja – Święto Państwowe;
• 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja;
• pierwszy dzień Zielonych Świątek;
• dzień Bożego Ciała;
• 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny;
• 1 listopada – Wszystkich Świętych;
• 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości;
• 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia;
• 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.

Ile wolnego za pracę w niedzielę i święta?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, praca w niedzielę i święta to praca wykonywana między godziną 6:00 danego dnia a godziną 6:00 następnego dnia. Co istotne, pracownik może rozpocząć swoją zmianę o godzinie 20:00 w niedzielę i zakończyć ją o 4:00 rano w poniedziałek, a mimo to będzie to uznawane za pracę w niedzielę.

Zgodnie z postanowieniami artykułu 15111 Kodeksu Pracy, pracodawca musi zagwarantować pracownikowi, który pracuje w niedzielę i święta, inny dzień wolny od pracy:

• W zamian za pracę w niedzielę - w ciągu sześciu kolejnych dni kalendarzowych, które poprzedzają lub następują po tej niedzieli;
• W zamian za pracę w święto - w trakcie okresu rozliczeniowego.

Uwaga! Ilość godzin spędzonych w pracy w niedzielę lub święto nie ma znaczenia. Nawet praca przez jedną godzinę uprawnia do uzyskania pełnego dnia wolnego.

Wynagrodzenie za pracę w sobotę i niedzielę – ile wynosi?

W sytuacji, gdy pracownik nie może skorzystać z dni wolnych w wyżej wymienionych okresach, przysługuje mu dodatkowe wynagrodzenie za każdą godzinę pracy w niedzielę. W takiej sytuacji mówimy o dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, co oznacza wykonywanie zadań poza ustalonymi dla pracownika standardowymi normami czasu pracy.

• Praca w sobotę – Pracując w sobotę, pracownik, który zwykle nie ma tego dnia w grafiku, może zostać poproszony o pracę z powodu akcji ratowniczej lub specjalnych potrzeb pracodawcy. Pracując w sobotę, pracownikowi przysługuje dzień wolny. Bez względu na to, ile godzin pracownik przepracował w sobotę, dzień wolny dotyczy pełnego dnia. Jeśli pracodawca nie może udzielić dnia wolnego, pracownikowi przysługuje pełne wynagrodzenie za ten dzień pracy. W przypadku, gdy pracownik pracuje w sobotę przez więcej niż 8 godzin, przysługuje mu dodatek do wynagrodzenia w wysokości 50% za każdą nadliczbową godzinę.
• Praca w niedzielę – Praca w niedzielę oznacza dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia, zgodnie z art. 1511 Kodeksu Pracy. Stawka ta jest ustalana na podstawie wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania pracownika. W przypadku, gdy pracownik ma stałą stawkę, wynagrodzenie jest dzielone przez liczbę godzin roboczych w danym miesiącu, a wynik jest mnożony przez ilość nadliczbowych godzin pracy.

Czy można odmówić pracy w niedzielę?

Jeżeli pracodawca zobowiąże pracownika do stawienia się w pracy w niedzielę, pracownik nie ma prawa odmówić tego zadania. Jeśli pracownik, mimo otrzymanego polecenia, zdecyduje się zignorować pracę tego dnia i nie pojawi się w miejscu pracy, może to zostać uznane za nieusprawiedliwioną nieobecność. W przypadku braku zgody lub porozumienia, taka sytuacja może prowadzić do skutków dyscyplinarnych, włącznie z możliwością zwolnienia dyscyplinarnego.

Niedozwolona praca w niedzielę lub święto – kara dla pracodawcy

To, czy praca w niedziele i święta jest dozwolona, reguluje Kodeks Pracy – każdy pracodawca ma obowiązek przestrzegać zawartych w nim zasad. Jeśli dzieje się inaczej, może on ponieść konsekwencje.

Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) ma prawo przeprowadzać kontrole pod kątem przestrzegania przez pracodawców zasad Kodeksu Pracy w zakresie świadczenia obowiązków służbowych w dni ustawowo wolne od pracy. Gdy pojawią się wykroczenia – np. nieuzasadnione delegowanie pracowników do pracy w dni świąteczne czy złamanie zakazu handlu w niedzielę – na pracodawcę może zostać nałożona grzywna w wysokości od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych.

Praca w niedzielę niehandlową. Czy to możliwe?

Od początku roku 2018, w Polsce weszła w życie ustawa mówiąca o niedzielach niehandlowych. W pierwotnej formie były one ograniczone do kilku w ciągu roku, jednak obecnie praktycznie każda niedziela objęta jest zakazem handlu.

Wiele osób zastanawia się, czy praca w niedzielę niehandlową jest dozwolona na tych samych zasadach co w dni, gdy sklepy pozostają zamknięte.

W praktyce, praca w niedzielę niehandlową jest dozwolona dla osób zatrudnionych w aptekach, kwiaciarniach, sklepach na dworcach, na stacjach benzynowych, w cukierniach, lodziarniach, piekarniach, sklepach z prasą, a także dla właścicieli niewielkich osiedlowych sklepików (w takich przypadkach to tylko właściciel może być obecny za tzw. ladą).

Za złamanie zakazu handlu pracodawca może otrzymać karę w wysokości nawet 100 000 zł.

Danuta Kosikowska

Trener

Specjalista kadr i płac. Wykładowca Stowarzyszenia Księgowych w Polsce OO w Gdańsku na kursach Kadry i Płace. Opiekun Klubu Księgowo-Kadrowego. Od 2019 roku wykładowca Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku z zakresu kadr i płac oraz rachunkowości.  Doświadczony trener współpracujący z firmami szkoleniowymi. Od 2009 Kierownik Działu Kadr i Płac w przedsiębiorstwie produkcyjnym.

Dowiedz się więcej