Jakie są systemy czasu pracy?

Każdy pracodawca ma pełną swobodę w wyborze systemu czasu pracy obowiązującego w swojej firmie. Co istotne, w jednym przedsiębiorstwie mogą istnieć różne modele czasu pracy dostosowane do konkretnych stanowisk i grup pracowników, co umożliwia jak najbardziej efektywne wykorzystanie dostępnego czasu pracy. Z poniższego tekstu dowiecie się Państwo kluczowych informacji na temat różnorodnych systemów czasu pracy.

1. Systemy czasu pracy – rodzaje
2. Podstawowy system czasu pracy
3. Równoważny system czasu pracy
4. Przerywany system czasu pracy
5. Zadaniowy system czasu pracy
6. System pracy w ruchu ciągłym
7. System skróconego tygodnia czasu pracy
8. Weekendowo-świąteczny system czasu pracy

Systemy czasu pracy – rodzaje

W Kodeksie Pracy wskazano kilka różnych systemów czasu pracy, z których każdy określa odmienny czas pracy oraz odpowiednie długości odpoczynków. Niestosowanie się do przepisów Kodeksu Pracy stanowi naruszenie praw pracowniczych. Większość systemów czasu pracy powinna być uwzględniona w regulaminie pracy, układzie zbiorowym pracy lub w obwieszczeniu, z wyjątkiem pracy weekendowej oraz systemu skróconego. Oto kilka rodzajów systemów czasu pracy:

• - Podstawowy: Standardowy system, który zakłada stały czas pracy.
• - Równoważny: System uwzględniający równoważność czasu pracy w okresie ustalonym przez pracodawcę.
• - Przerywany: Praca w systemie, który obejmuje przerwy w trakcie jednego dnia roboczego.
• - Zadaniowy: System, w którym pracownikowi powierza się konkretne zadania, a nie precyzyjnie określone godziny pracy.
• - Praca w ruchu ciągłym: System, w którym praca odbywa się bez przerw przez całą dobę.
• - Skrócony tydzień pracy: System zakładający skrócenie standardowego tygodnia pracy.
• - Praca weekendowo-świąteczna: System obejmujący pracę w dni weekendowe i świąteczne.

Przestrzeganie zapisów dotyczących systemów czasu pracy jest kluczowe, aby zapewnić należyte warunki pracy i przestrzegać praw pracowniczych.

Podstawowy system czasu pracy

System podstawowego czasu pracy jest najczęściej przyjmowanym modelem, a jego zasady są powszechnie znane pracownikom. Zgodnie z tym systemem, w standardowym pięciodniowym tygodniu pracy, pracownik może wykonywać obowiązki zawodowe przez maksymalnie 8 godzin dziennie i średnio 40 godzin tygodniowo.

Warto podkreślić, że podstawowy system czasu pracy umożliwia pracę w nadgodzinach, ale ich limit wynosi maksymalnie 8 godzin tygodniowo. W związku z tym, całkowity czas pracy w ciągu tygodnia nie powinien przekraczać 48 godzin. Ważne jest także, że w ramach podstawowego systemu czasu pracy okres rozliczeniowy nie może być dłuższy niż 4 miesiące. Trzeba również pamiętać, że święta przypadające w sobotę skracają wymiar czasu pracy (jedno święto w sobotę umożliwia obniżenie wymiaru pracy o 8 godzin). W przypadku tego systemu pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikowi 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku oraz minimum 15 minut przerwy w trakcie godzin pracy.

Równoważny system czasu pracy

System równoważnego czasu pracy, podobnie jak podstawowy model, cieszy się dużą popularnością w organizacjach. Można go wdrożyć, gdy uzasadnione jest to charakterem lub strukturą wykonywanych obowiązków zawodowych. Taki system może być stosowany w przypadku różnych stanowisk, na przykład w produkcji. W ramach równoważnego systemu czasu pracy istnieje możliwość wydłużenia czasu pracy do maksymalnie 12 godzin w okresie rozliczeniowym, który nie przekracza 1 miesiąca. Jednak konieczne jest rekompensowanie długich godzin pracy poprzez skrócenie czasu pracy w innych dniach lub zaplanowanie dodatkowych dni wolnych dla pracownika.

Warto zauważyć, że w szczególnych przypadkach okres rozliczeniowy może wynosić 3 miesiące, a przy obowiązkach związanych z porami roku lub warunkami atmosferycznymi – 4 miesiące. Równoważny system czasu pracy zakłada, że wydłużony czas pracy w danym dniu musi być zrównoważony przez dni wolne lub skrócenie czasu pracy w innych dniach. Należy również pamiętać o konieczności zachowania odpowiednich okresów odpoczynku. Mimo wydłużenia dziennego limitu czasu pracy, w przeciętnym pięciodniowym tygodniu pracy pracownik może przepracować maksymalnie 40 godzin. Przepisy pozwalają na sytuacje, w których tygodniowy wymiar czasu pracy przekracza 40 godzin, pod warunkiem, że w innych tygodniach praca będzie wykonywana w mniejszym wymiarze. Ważne jest, aby podczas rozliczenia okresu rozliczeniowego, na przykład miesiąca, tygodniowy limit nie przekraczał 40 godzin.

Należy podkreślić, że równoważny system czasu pracy pozwala na wydłużenie czasu wykonywania obowiązków do 16 godzin na dobę, co dotyczy na przykład dozoru urządzeń. Dodatkowo, w przypadku pracowników służb ratowniczych, straży pożarnej oraz osób zajmujących się ochroną mienia lub ludzi, system ten umożliwia nawet pracę przez 24 godziny dziennie.

Przerywany system czasu pracy

System przerywany czasu pracy może zostać zastosowany jedynie w ramach układu zbiorowego pracy lub przez pracodawcę, który działa w sektorze rolnictwa i hodowli. W takim systemie, pracownik ma możliwość przepracowania maksymalnie 8 godzin w ciągu jednej doby, przy jednej przerwie trwającej nie dłużej niż 5 godzin. Choć przerwa nie jest wliczana do ogólnego czasu pracy, pracownikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości połowy stawki za ten czas. W przypadku tego systemu odstępuje się od zasady uniemożliwiającej pracownikowi rozpoczęcie pracy dwukrotnie w ciągu jednej doby.

Zadaniowy system czasu pracy

System zadaniowego czasu pracy, zwany również „nienormowanym czasem pracy”, jest implementowany w firmach, gdzie wynika to z charakteru wykonywanych obowiązków. Główną zasadą tego systemu jest ustalanie przez pracodawcę, we współpracy z pracownikiem, niezbędnego czasu na wykonanie powierzonych zadań. Przy tym uwzględnia się ogólne normy dotyczące wymiaru pracy. Kluczowe jest, aby obowiązki były tak dobrane, aby ich realizacja była możliwa w ciągu 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo, przewidzianych w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy.

Należy także pamiętać, że w ramach zadaniowego systemu czasu pracy pracodawca nie jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji czasu pracy.

System pracy w ruchu ciągłym

Rozwiązanie to zostało stworzone z myślą o zakładach pracy, które wymagają ciągłego funkcjonowania, czy to ze względu na technologię produkcji, czy też zaspokajanie kluczowych potrzeb społeczeństwa. Praca w systemie ciągłym zakłada możliwość świadczenia pracy przez 24 godziny na dobę, przez 7 dni w tygodniu. W ramach tego systemu czasu pracy, czas wykonywania obowiązków może zostać wydłużony do 43 godzin tygodniowo, przy okresie rozliczeniowym trwającym maksymalnie 4 tygodnie. Pracownicy pracujący w zakładach, które funkcjonują na zasadzie pracy w ruchu ciągłym, często pracują na 3 zmiany.

System skróconego tygodnia czasu pracy

Na podstawie pisemnego wniosku pracownika, pracodawca ma możliwość zatwierdzenia tzw. systemu skróconego tygodnia pracy. Oznacza to, że zatrudniona osoba może spełniać swoje obowiązki w mniej niż 5 dni w tygodniu, jednocześnie przedłużając dzienny wymiar czasu pracy, jednak nie więcej niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.

Weekendowo-świąteczny system czasu pracy

W przedstawionym systemie pracy, pracownik realizuje przypisane mu zadania wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta. Ponieważ ustawodawca dba o ochronę pracownika, wprowadzenie tego systemu może nastąpić wyłącznie na podstawie pisemnego wniosku złożonego przez pracownika. Praktyka pokazuje, że taki model pracy często stosuje się w przypadku, gdy praca jest wykonywana w niepełnym wymiarze czasu. Dodatkowo, w ramach tego systemu, okres rozliczeniowy nie może przekraczać 1 miesiąca, a czas pracy może być przedłużony maksymalnie do 12 godzin dziennie.

Przeczytaj również: Pozafinansowe motywowanie pracowników.

Kalina Kaczmarek

Trener

Ekspert prawa pracy z 20 letnim doświadczeniem; prowadzi działalność konsultingowo - szkoleniową w zakresie "twardego HR". W latach 2001-2018 była pracownikiem Państwowej Inspekcji Pracy - Okręgowego Inspektoratu Pracy w Gdańsku, na stanowiskach inspektora pracy a następnie starszego inspektora pracy. Doświadczony trener współpracujący z firmami szkoleniowymi, specjalizuje się w problematyce prawnej ochronie pracy, doradca i stały współpracownik wielu przedsiębiorstw i instytucji.

Dowiedz się więcej