Zatrudnienie na czarno — jakie niesie zagrożenia?

Praca na czarno, a właściwie wykonywanie pracy bez umowy, to niestety nadal często spotykane zjawisko. Pomimo wielu wad jakie posiada praca na czarno, wiele osób nadal decyduje się na podjęcie nielegalnego zatrudnienia. Ta nieuczciwa praktyka niesie ze sobą nie tylko konsekwencje, ale także zagrożenia. Brak jakiejkolwiek umowy może zaszkodzić nie tylko osobie zatrudniającej, ale także osobie decydującej się na podjęcie takiego zatrudnienia. Jednakże odpowiedzialność karno-skarbową ponosi wyłącznie pracodawca.

Czym jest praca na czarno i co grodzi przedsiębiorcy za zatrudnienie bez umowy? Te informacje znajdziesz w naszym najnowszym artykule!

Czym jest praca na czarno?

Zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, praca na czarno oznacza nielegalne zatrudnienie pracownika przez pracodawcę.

Zgodnie z przepisami, praca na czarno obejmuje:

• pracę bez umowy (umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej);
• brak obowiązkowego ubezpieczenia społecznego dla pracownika (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe);
• podjęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo rozpoczęcie działalności gospodarczej przez bezrobotnego bez informowania o tym urzędu pracy;
• wykonywanie pracy przez cudzoziemca bez odpowiedniego zezwolenia (o ile nie został on zwolniony z jego posiadania na podstawie innych przepisów);

Praca na czarno dotyczy także sytuacji, gdy strony zawarły pisemną umowę, jednak pracownik nie został zgłoszony przez pracodawcę do ubezpieczeń ZUS.

Warto jednak pamiętać, że na dłuższą metę praca na czarno zwyczajnie się nie opłaca. Oznacza bowiem m.in.:

• brak gwarancji pracy (czyli ryzyko zwolnienia Cię z pracy z dnia na dzień bez ważnego powodu)
• brak pewności, że otrzymasz przysługujące Ci wynagrodzenie za pracę
• brak zabezpieczenia socjalnego w postaci zasiłku dla bezrobotnych po utracie pracy
• brak możliwości skorzystania z urlopu macierzyńskiego lub tacierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego i wychowawczego
• brak płatnego urlopu wypoczynkowego
• pominięcie całego okresu zatrudnienia na czarno przy obliczaniu stażu pracy
• ryzyko kary finansowej od 500 do 5000 zł (w przypadku bezrobotnych, którzy podejmą pracę przed wyrejestrowaniem się z urzędu pracy)
• problemy z uzyskaniem odszkodowania za wypadek przy pracy.

Uwaga! Legalne zatrudnienie jest więc podstawowym prawem pracownika i obowiązkiem pracodawcy.

Kogo dotyczy praca na czarno?

W warunkach kryzysu gospodarczego praca na czarno dotyczy wielu pracowników, w tym pracowników przybywających zza granicy. W przypadku koniunktury, zatrudnienie na czarno najczęściej występuje w miejscach o wysokim bezrobociu lub ryzyku utraty pracy. Co więcej dotyczy to zwłaszcza nisko opłacanych stanowisk. Najczęstszym powodem podejmowania się pracy nierejestrowanej jest widmo niepewności ekonomicznej i postępujący proces zubożenia społeczeństwa. Sytuacja ta dotyka zwłaszcza osoby o niskich i średnich kwalifikacjach, ponieważ podejmują każdą pracę zarobkową, nawet lub szczególnie bez umowy.

Dlaczego ludzie decydują się na pracę na czarno?

Praca na czarno to często tylko z pozoru korzystniejsze rozwiązanie. Wielu nieuczciwych pracodawców próbuje przyciągnąć pracowników możliwością wyższych zarobków. Takie praktyki są możliwe dzięki unikaniu płacenia podatków oraz składek. Jednak jak pokazują dane GUS, szara strefa ma się dobrze głównie z innych powodów.

Osoby, które decydują się na pracę na czarno, zazwyczaj wskazują dwie przyczyny, które determinują ich wybór. Jest to brak możliwości znalezienia legalnego zatrudnienia, a także trudna sytuacja finansowa. Dla niektórych praca na czarno oznacza także utrzymanie niektórych świadczeń, które mogą być utracone przy podjęciu pracy rejestrowanej. Jednak nielegalne zatrudnienie może przynieść więcej szkody niż pożytku.

Skutki zatrudniania i pracy na czarno – konsekwencje u pracodawcy

Jeżeli w momencie kontroli inspektor pracy stwierdzi brak umowy o pracę na piśmie (tj. niepotwierdzenie pracownikowi takiej umowy w formie pisemnej najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika), nakłada na osobę odpowiedzialną mandat karny na podstawie art. 281 pkt 2 w związku z art. 29 § 2 Kodeksu Pracy. Wysokość mandatu może wynosić od 1.000 do 2.000 zł. Wyjątkowo w razie tzw. recydywy, o której mowa w art. 96 § 1b Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, może on sięgnąć 5000 zł. Inspektor ma też prawo, zamiast stosowania postępowania mandatowego, skierować wniosek o ukaranie do sądu, który orzeka grzywnę do 30.000 zł.

Z kolei brak zgłoszenia osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego nie jest wykroczeniem sankcjonowanym przez organy Państwowej Inspekcji Pracy. W razie stwierdzenia takiej sytuacji inspektor pracy powiadamia właściwy urząd, tj. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który wdraża stosowną procedurę. W szczególności warto wspomnieć, że na mocy art. 98 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), „kto, jako płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika, nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane bądź nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie – podlega karze grzywny do 5.000 zł.”.

Należy jednak zaznaczyć, że niedopełnienie obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego może zostać przez inspektora pracy potraktowane także jako wykroczenie z art. 122 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, czyli jako niezgłoszenie wymaganych danych mających wpływ na wymiar składek na Fundusz Pracy. Inspektor składa wówczas wniosek o ukaranie do sądu, a osobie odpowiedzialnej grozi kara grzywny od 3.000 do 5.000 zł.

Niezależnie od powyższych konsekwencji dotyczących wykroczeń, inspektor pracy kieruje wystąpienie do podmiotu kontrolowanego, w którym zobowiązuje go do usunięcia nieprawidłowości, względnie do respektowania odpowiednich przepisów.

Ponadto właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy, tj. inspektor pracy lub okręgowy inspektor pracy, zawiadamia o naruszeniu przepisów prawa właściwe organy, a w szczególności urząd kontroli skarbowej – o naruszeniu przepisów prawa podatkowego (art. 37 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o PIP, Dz.U. Nr 89, poz. 589 ze zm.).

Skutki zatrudniania i pracy na czarno – konsekwencje dla pracownika

Zgodnie z art. 119 ust. 2 w związku z art. 74 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz.U. z 2008 r., Nr 69, poz. 415 ze zm. „Jeżeli w chwili podjęcia pracy osoba taka była zarejestrowana jako bezrobotna i o podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w tym również bez zawarcia umowy o pracę na piśmie lub bez zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego, nie powiadomiła w terminie 7 dni właściwego powiatowego urzędu pracy, podlega ona karze grzywny od 500 zł do 5.000 zł.”. Grzywnę wymierza sąd na podstawie wniosku o ukaranie złożonego przez inspektora pracy.

Ponadto, o ujawnieniu w kontrolowanym zakładzie określonych osób pracujących na czarno, inspektor pracy zawiadamia urząd kontroli skarbowej. W takim przypadku zachodzi bowiem podejrzenie naruszenia przepisów prawa podatkowego (nieodprowadzanie podatku dochodowego).

Nie ma natomiast konsekwencji karnych dla osoby zatrudnionej za wykonywanie pracy pomimo nieposiadania umowy o pracę zawartej w formie pisemnej lub bez zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego. Stosowne obowiązki zawarcia umowy o pracę na piśmie, dokonania zgłoszenia do ZUS spoczywają bowiem wyłącznie na pracodawcy.

Daniel Pałyga

Trener

Były Inspektor Pracy w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Opolu. Wieloletni trener, wykładowca na uczelni wyższej, który przeprowadził ponad 2000 godzin szkoleń. Specjalista z zakresu prawa pracy, legalności zatrudnienia oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Od 1997 związany z szeroko pojętym zarządzaniem ludźmi. Posiada doświadczenie z zakresu stosowania i interpretacji dokonywanych przez organy państwowe oraz najlepszych praktyk stosowanych przez podmioty prywatne.

Dowiedz się więcej